Το Days of Art in Greece προτείνει: Η «Τέχνη»...της Αντίστασης‏

Κάθε επέτειος είναι μια ευκαιρία να κοιτάξουμε το παρελθόν. Να «πλησιάσουμε» εποχές που φαίνονται μακρινές αλλά τελικά τα «ίχνη» τους φτάνουν ως το σήμερα. Φέτος συμπληρώνονται 73 χρόνια από την 28η Οκτωβρίου 1940, από όταν ο Δεύτερος Παγκόσμιος Πόλεμος έφτασε στα σύνορα και της πατρίδας μας.

Η φετινή επέτειος καλεί τους Έλληνες να στρέψουν το βλέμμα τους σε εκείνες τις στιγμές που η  Ελλάδα έμπαινε σε μια δύσκολη περίοδο. Θα ζούσε τον θρίαμβο του ελληνοϊταλικού πολέμου, την τραγωδία της κατοχής και τον ηρωισμό της Εθνικής Αντίστασης.

Σε κάθε σημείο της Ελλάδας υπάρχουν Μουσεία, μικρά ή μεγάλα  μάρτυρες των γεγονότων της τοπικής και εθνικής ιστορίας. Στις αίθουσές τους βρίσκονται επώνυμοι μαχητές  αλλά και χιλιάδες ανώνυμοι άνθρωποι που πολέμησαν, υπέφεραν και έχασαν συγγενείς και φίλους.

Στις προθήκες των μουσείων τους φιλοξενούνται όπλα, προκηρύξεις, φωτογραφίες. Εκθέματα και κειμήλια που μπορεί να μην έχουν καλλιτεχνική αξία αλλά το καθένα είναι ένα παράθυρο σε εκείνες τις δύσκολες αλλά ηρωικές ημέρες της ελληνικής ιστορίας.

Το Πολεμικό Μουσείο διαθέτει μεγάλη συλλογή έργων τέχνης, οπλισμό, στολές, πλούσιο φωτογραφικό αρχείο από το Αλβανικό Μέτωπο, τη γερμανική εισβολή και την Αντίσταση. Η επίσκεψη στο Μουσείου είναι μια διαδρομή σε όλη την περίοδο που ξεκινά με τον ελληνοϊταλικό πόλεμο και τελειώνει με την απελευθέρωση. Τα διοράματα του Μουσείου συμπληρώνουν τα εκθέματα «ζωντανεύοντας» σημαντικές στιγμές του πολέμου.

Εξίσου εντυπωσιακό είναι το υλικό του Πολεμικού Μουσείου Θεσσαλονίκης. Η συλλογή του Μουσείου αποτελεί ένα αφιέρωμα στη συμμετοχή της Ελλάδας στον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο που εκκινεί από την προετοιμασία του ελληνοιταλικού πολέμου και φθάνει μέχρι και την απελευθέρωση της χώρας από τις ναζιστικές δυνάμεις κατοχής τον Οκτώβριο του 1944. Στις προθήκες εκτίθενται έγγραφα, εφημερίδες, ανέκδοτες φωτογραφίες, ρουχισμός και στρατιωτικός εξοπλισμός όλων των αντιμαχόμενων παρατάξεων, επιστολικά δελτάρια, διαταγές, χάρτες, διαγράμματα μάχης και όπλα. Στα διοράματα στα οποία αποτυπώνεται η τόλμη του Εύζωνα, η αποφασιστικότητα της γυναίκας της Πίνδου καθώς και των πρωταγωνιστών στην μάχη της Κρήτης, αλλά και η μακέτα του Οχυρού του Ρούπελ.

Το Εθνικό Ιστορικό Μουσείο φιλοξενεί τη Συλλογή Λαϊκών Εικόνων και τη Συλλογή των Γελοιογραφιών που αφορούν τον ελληνοϊταλικό πόλεμο φανερώνοντας μια πτυχή της καθημερινής ζωής των Ελλήνων της εποχής.

Στον αγώνα του ναυτικού επικεντρώνεται το Ναυτικό Μουσείο Ελλάδος. Ομοιώματα πλοίων και υποβρυχίων, φωτογραφίες και έντυπα δημοσιεύματα της εποχής, πολυάριθμα κειμήλια και αυθεντικά εξαρτήματα και όπλα των ηρωικών καραβιών. Οι αναφορές στους ανθρώπους που διακρίθηκαν για τη δράση τους στον πόλεμο ή θυσιάστηκαν για την ελευθερία της Ελλάδος γίνονται μέσα από προσωπογραφίες, φωτογραφίες, παράσημα, στολές, όπλα και προσωπικά αντικείμενα. Ιδιαίτερη θέση κατέχουν εκθέματα που σχετίζονται με το καταδρομικό «Έλλη» και το υποβρύχιο «Παπανικολής».

Αδιάψευστοι μάρτυρες της σκληρότητας των ναζιστικών δυνάμεων αποτελούν το Μνημείο στο Σκοπευτήριο Καισαριανής, όπου  εκτελέστηκαν πολλοί αγωνιστές κατά τα έτη 1942-1944 με τραγικό αποκορύφωμα την μαζική εκτέλεση 200 ατόμων την 1η Μαίου 1944 και ιστορικός χώρος της Μάντρας Μπλόκου Κοκκινιάς στον οποίο στις 17 Αυγούστου 1944 εκτελέστηκαν 74 αγωνιστές, άντρες και γυναίκες. Στο Μνημείο, φιλοξενούνται οι φωτογραφίες κι αναγράφονται τα ονόματα των εκτελεσμένων, οι οποίοι στην πλειονότητά τους ήταν άτομα νεαρής ηλικίας.

Ένα από τα απεχθέστερα εγκλήματα της Βερμαχτ, όχι μόνο στην Ελλάδα αλλά σε ολόκληρη την Ευρώπη έγινε στα Καλάβρυτα. Στις 13 Δεκεμβρίου 1943 οι γερμανικές δυνάμεις εκτέλεσαν τον αντρικό πληθυσμό της πόλης και έκαψαν τα σπίτια. Το Δημοτικό Μουσείο Καλαβρυτινού Ολοκαυτώματος στεγάζεται στο σχολείο όπου συγκεντρώθηκαν από τους κατακτητές οι γυναίκες και τα παιδιά της πόλης. Στις αίθουσές του ζωντανεύουν εκείνες οι δραματικέ στιγμές.

Δύο ελληνικά νησιά έγιναν πεδία δύο μάχες κρίσιμων για την εξέλιξη του πολέμου στην Ανατολική Μεσόγειο. Η «Μάχη της Κρήτης» θεωρείται ορόσημο όχι μόνο για την ιστορία της Ελλάδας αλλά και της Αγγλίας, της Αυστραλίας και της Νέας Ζηλανδίας. Βρετανοί και Έλληνες πολέμησαν γενναία εναντίον των επίλεκτων δυνάμεων του γερμανικού στρατού. Η συμμετοχή των Αυστραλών στρατιωτών αποτυπώθηκε στην έκθεση που διοργάνωσε το Ίδρυμα της Βουλής των Ελλήνων το 2005. (www.daysart.gr/?moduleToLoad=BookPage&book_id=267).

Ξεχωριστή θέση καταλαμβάνει η αντίσταση του κρητικού λαού που πολέμησε με κάθε μέσο τους γερμανούς αλεξιπτωτιστές. Το Αργυράκειο Πολεμικό Εθνολογικό Μουσείο στο Ηράκλειο πουπεριλαμβάνει πλούσιες συλλογές, που ο ιδρυτής, Μιχάλης Αργυράκης, συγκέντρωσε με πολύμοχθες και πολυετείς προσπάθειες, με απερίγραπτη αγάπη και προσωπικές θυσίες περιλαμβάνουν σημαντικά τεκμήρια και μαρτυρίες από τις πολύκροτες φονικές μάχες των Κρητών μαχητών κατά των αντιπάλων κατά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, όπως και της μεγάλης εθνικής αντίστασης που ακολούθησε στη  μεγαλόνησο.

Μια δεύτερη σκληρή μάχη έγινε στη Λέρο, όπου το 1943 η Βερμαχτ πέτυχε την τελευταία σημαντική νίκη της και μάλιστα εναντίον των πρώην συμμάχων τους Ιταλών και βρετανικών δυνάμεων. Σήμερα, το Πολεμικό Μουσείο του Τούνελ της Μερικιάς(http://www.daysart.gr/?categoryID=2&moduleToLoad=ProductPage&product_id=131) είναι το μοναδικό που έχει στεγαστεί σε αναστηλωμένο στρατιωτικό τούνελ-αποθήκη. Η επίσκεψη στο μουσείο αποτελεί περιήγηση στο χρόνο και στην πολεμική ιστορία του νησιού. Τα πολυπληθή εκθέματα βρέθηκαν στο νησί ή ανασύρθηκαν από τις θάλασσές του, άλλα δωρήθηκαν από τον ελληνικό στρατό, από το Ναυτικό, την Πολεμική Αεροπορία και ιδιώτες (το 90% των εκθεμάτων είναι προσφορές από τους Λερίους). Φωτογραφίες, χάρτες, μακέτες και κάθε είδους υλικό, γίνονται οδηγοί σε αυτό το ταξίδι στην Ιστορία. Στον περιβάλλοντα χώρο του τούνελ λειτουργεί στρατιωτικό Μουσειακό Πάρκο που περιλαμβάνει στρατιωτικά αυτοκίνητα, φορτηγά, τανκς, αεροπλάνο, και διάφορα άλλα αντικείμενα. 

Η Αντίσταση οργανώθηκε και εξαπλώθηκε σε όλη την Ελλάδα. Στη Θεσσαλία οργανώθηκαν και έδρασαν αντιστασιακές μονάδες. που προκάλεσαν μεγάλα πλήγματα στις δυνάμεις του Άξονα. Στην αντίσταση του θεσσαλικού λαού επικεντρώνεται τοΜουσείου Εθνικής Αντίστασης Λάρισας. Τα αντικείμενα της έκθεσης αφορούν την περίοδο του Ελληνοϊταλικού Πολέμου, της Κατοχής και της Εθνικής Αντίστασης. Ο κύριος όγκος των εκθεμάτων περιλαμβάνει όπλα και άλλα αντικείμενα που χρησιμοποιήθηκαν από τον ελληνικό στρατό κατά τον ελληνοϊταλικό πόλεμο και που μετά, στα χέρια των αγωνιστών, υπηρέτησαν τις ανάγκες της Εθνικής Αντίστασης. Ακόμα, περιέχει αντικείμενα του γερμανικού, ιταλικού αλλά και συμμαχικού στρατού. Αξιόλογο φωτο­γραφικό υλικό, προκηρύξεις, έντυπα, δελτία ενημέρωσης, κειμήλια του αγώνα, σύμβο­λα της Αντίστασης και αντι­κείμενα όπλα, κάπες και πο­λύγραφο μπορεί να δει ο επισκέπτης και στο Μουσείο Εθνικής Αντίστασης της Ρεντίνας Αγράφων. Το Μουσείο στεγάζεται στο Δημοτικό Σχολειό του χωριού όπου το 1944 λειτούργησε η Σχολή Εφέδρων Αξιωματικών του ΕΛΑΣ.

Ασφαλώς το μεγαλύτερο έγκλημα του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου υπήρξε το Ολοκαύτωμα των Εβραίων. Χιλιάδες Έλληνες Εβραίοι οδηγήθηκαν στα στρατόπεδα συγκέντρωσης ακολουθώντας τη μοίρα των ομόθρησκων τους. Ακμάζουσες και δραστήριες εβραϊκές κοινότητες με μακραίωνη παρουσία στον ελληνικό χώρο εξοντώθηκαν κατά την εφαρμογή της ναζιστικής «Τελικής Λύσης». Στο Ολοκαύτωμα επικεντρώνεται και το Εβραϊκό Μουσείο Ελλάδας που βρίσκεται στην Αθήνα. Διαθέτει πλούσια βιβλιοθήκη και φωτογραφικό αρχείο που αφορούν τη ζωή των Ελλήνων Εβραίων και τα γεγονότα του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου. Στη Θεσσαλονίκη αναπτύχθηκε επί αιώνες μια από τις μεγαλύτερες εβραϊκές κοινότητες του κόσμου. Τη ζωή αυτής της κοινότητας αναδεικνύει το Eβραϊκό Mουσείο Θεσσαλονίκηςπου λειτουργεί σε ιστορικό κτίριο, εκεί που άλλοτε ήταν το κέντρο της εβραϊκής συνοικίας. Οι εκθεσιακοί χώροι περιλαμβάνουν αντικείμενα και φωτογραφίες που παρέχουν στον επισκέπτη μία  συνολική  εικόνα της θρησκευτικής και καθημερινής ζωής των Εβραίων της προπολεμικής Θεσσαλονίκης, Ειδικός χώρος αναφέρεται στη γενοκτονία, όπως αυτή επηρέασε την Εβραϊκή Κοινότητα Θεσσαλονίκης στο σύνολο της, μεταξύ των ετών 1941 και 1943.

Ο ελληνοϊταλικός πόλεμος και η κατοχή συντέλεσε στην κατάρρευση της ελληνικής οικονομίας. Οι Έλληνες προσπάθησαν μέσα σε εξαιρετικά δύσκολες συνθήκες να οργανώσουν την καθημερινότητά τους και να επιβιώσουν. Η έλλειψη αγαθών οδήγησε σε υπερπληθωρισμό και στον λιμό που στοίχισε εκατοντάδες χιλιάδες ζωές. Η οικονομική ζωή της περιόδου της κατοχής αποτυπώνεται στα εκθέματα, κατοχικά χαρτονομίσματα, ομόλογα και αρχεία του Ιστορικού Αρχείου της Εθνικής Τράπεζας http://(http://www.daysart.gr/?categoryID=2&moduleToLoad=ProductPage) που αναδεικνύουν τον αγώνα των ανθρώπων για επιβίωση και βιοπορισμό.

Την αγωνία και την απόγνωση των ανθρώπων που βίωσαν τις σκληρές εκείνες ημέρες αποτύπωσαν στα έργα τους οι λογοτέχνες και οι καλλιτέχνες. Ανάμεσά τους διακρίνεται η χαράκτρια Βάσω Κατράκη. Έργα της εκτίθενται στο Τελλόγλειο ίδρυμα Τεχνών (http://www.daysart.gr/index.php?moduleToLoad=CalendarPage&calendar_id=1933) που παρουσιάζουν ολοκληρωμένα το έργο της.

Οφείλουμε να ευχαριστήσουμε τους υπευθύνους των Μουσείων που ανταποκρίθηκαν στο κάλεσμά μας και μας έστειλαν πρόθυμα πληροφορίες ώστε να συντάξουμε το σύντομο αφιέρωμά μας σε Μουσεία που σχετίζονται με τον ελληνοϊταλικό πόλεμο, την κατοχή και την αντίσταση.

www.daysart.gr