Έρευνα
Τα πιο σπάνια υλικά στον κόσμο
Θα έπρεπε να ανησυχούμε για την
εξάντληση των φυσικών πόρων; Κι αν ναι, ποιοι είναι αυτοί και γιατί;
Από όλους τους φυσικού πόρους που υπάρχουν στον κόσμο, ποιος είναι άραγε
εκείνος που θα εξαντληθεί πρώτος;
Όσο περισσότερο καταναλώνουν οι κοινωνίες, τόσο πιο συχνά
ακούμε για ζωτικής σημασίας ορυκτά και μεταλλεύματα τα αποθέματα των
οποίων συρρικνώνονται, με αποτέλεσμα να μοιάζει λογικό να συμπεράνει
κανείς ότι αρκετά από αυτά ίσως έχουν αρχίσουν να… εξαφανίζονται.
Κι όμως αυτός ίσως να μην είναι ο πιο σωστός τρόπος
σκέψης, για να αντιμετωπιστεί αυτό το πολύπλοκο πρόβλημα, αποκαλύπτει η
Rachel Nuwer σε πρόσφατο δημοσίευμά της στο BBC.
Σύμφωνα με τους ειδικούς, πολλοί από τους φυσικούς πόρους στους
οποίους βασίζεται μεγάλο μέρος του σύγχρονου τρόπου ζωής δεν πρόκειται
να εξαντληθούν.
Ωστόσο, αυτό δε σημαίνει ότι το σενάριο που υποστηρίζουν για το τι θα συμβεί στο μέλλον είναι ρόδινο.
Κάθε άλλο….
Κάποιες από τις συσκευές που υπάρχουν σήμερα, όπως τα
smartphones, οι υπολογιστές και τα ιατρικά μηχανήματα, βασίζονται σε
έναν πλούσιο κατάλογο στοιχειωδών συστατικών. Τα κινητά για παράδειγμα
περιέχουν από μόνα τους περίπου 60-64 από αυτά.
«Πολλά από αυτά τα μέταλλα είναι παρόντα σε ελάχιστες
ποσότητες, ένα milligram ή ακόμη λιγότερο, όμως είναι απαραίτητα για τη
λειτουργία της συσκευής» ανέφερε ο Armin Reller, χημικός στο
πανεπιστήμιο Augsburg της Γερμανίας.
Σε αυτά περιλαμβάνονται στοιχεία όπως ο χαλκός, το αλουμίνιο
και ο σίδηρος, αλλά και λιγότερο γνωστά όπως τα «σπάνια στοιχεία Γης», ή
όπως τα αποκαλούν οι Ιάπωνες «τους σπόρους της τεχνολογίας».
Η τελευταία κατηγορία υλικών έχει περιέλθει σε
εξονυχιστικό έλεγχο, καθώς αποτελούν ζωτικά συστατικά των smartphones,
των υβριδικών αυτοκινήτων, των ανεμογεννητριών, των υπολογιστών και
πολλών ακόμη.
Η Κίνα –η οποία παράγει περίπου το 90% των σπάνιων μετάλλων της
Γης παγκοσμίως- ισχυρίζεται ότι τα ορυχεία της θα «στεγνώσουν» σε 15-20
χρόνια.
Παρομοίως, αν η ζήτηση για το ίνδιο (indium) συνεχιστεί,
ορισμένοι πιστεύουν ότι θα εξαντληθεί σε 10 χρόνια. Αντίστοιχα, ο
λευκόχρυσος (platinum) θα εξαντληθεί σε 15 χρόνια και το ασήμι σε 20.
Κοιτάζοντας ακόμη πιο βαθιά στο μέλλον, κάποιοι υποστηρίζουν ακόμη ότι σε περίπου 80 χρόνια δε θα υπάρχει άλλο αλουμίνιο.
Άλλες μελέτες υποστηρίζουν, ότι το ρόδιο (rhodium),
ακολουθούμενο από το χρυσό, το λευκόχρυσο και το τελλούριο (tellurium)
είναι ορισμένα από τα πιο σπάνια στοιχεία, σε ό,τι αφορά το ποσοστό τους
στο φλοιό της Γης και τη σημασία τους στην ανθρώπινη κοινωνία.
Όσο τρομακτικά κι αν ακούγονται αυτά τα στοιχεία, η
πλήρης απώλεια του ασημιού, της πλατίνας, του αλουμινίου ή οποιουδήποτε
άλλου ορυκτού πόρου, κατά πάσα πιθανότητα δε θα συμβεί ποτέ, σύμφωνα με
τον Thomas Graedel, διευθυντή του Κέντρου Βιομηχανικής Οικολογίας στη
Σχολή Δασολογίας και Μελέτης του Περιβάλλοντος στο Γέιλ. «Δεν έχουμε
ξεμείνει εντελώς από κάποιο φυσικό πόρο ποτέ. Και αυτό δε θα συμβεί
ποτέ», λέει ο ίδιος.
Προσφορά και ζήτηση
Το να προσεγγίζει κανείς το ζήτημα αυτό, σκεπτόμενος πότε και αν θα εξαντληθούν οι πόροι, είναι λάθος.
Καταρχήν, είναι αδύνατο να αποδειχτεί. Οι επιστήμονες δε
μπορούν ποτέ να πουν οριστικά και με βεβαιότητα ότι «ο κόσμος δε
διαθέτει πια αποθέματα από ασήμι», χωρίς να έχουν ελέγξει κάθε τελευταία
υπόγεια «γωνιά» του πλανήτη.
Ένας πιο πρακτικός λόγος, ακόμη, είναι ότι μέχρι να
φτάσουμε σε εκείνο το σημείο που θα σκεφτούμε για την εξάντληση ενός
πόρου, η τιμή των τελευταίων υπολειμμάτων αυτού θα έχει φτάσει σε
απαγορευτικά επίπεδα και οι κατασκευαστές δε θα μπορούν να έχουν κανένα
κέρδος από τα προϊόντα που θα φτιαχτούν από αυτά. Θα έχουν ήδη βρει
κάποια εναλλακτική πηγή, ακόμη και χειρότερης ποιότητας. «Καθώς αλλάζουν
τα επίπεδα προσφοράς και ζήτησης, επηρεάζονται οι τιμές και οι άνθρωποι
προσαρμόζουν τις ανάγκες τους και το πώς τις ικανοποιούν» αναφέρει ο
συντονιστής του προγράμματος US Geological Survey’s Mineral Resources
Program, Lawrence Meinert.
«Αυτό σημαίνει ότι δε μπορείς να καταναλώσεις ποτέ τα
πάντα, επειδή οι τιμές ανεβαίνουν τόσο πολύ που σταματάς να τα
χρησιμοποιείς».
Ο ίδιος υποστηρίζει ότι η σπανιότητα δεν εξαρτάται από το πόσοι
τόνοι του τάδε ή του δείνα στοιχείου έχουν απομείνει στον πλανήτη, αλλά
από το πόσο εύκολα φτάνει κανείς στην πηγή αυτού.
Έτσι, η σπανιότητα σχετίζεται περισσότερο με τη διαθεσιμότητα
και όχι με τα πραγματικά φυσικά αποθέματα και επηρεάζεται από μια
ποικιλία δυνάμεων.
Φυσικά στο «παιχνίδι» αυτό μπαίνει και η πολιτική.
Πολλά από τα σπάνια στοιχεία της Γης προέρχονται από ορυχεία
στην Κίνα. Πριν από αρκετά χρόνια, η Κίνα αποφάσισε να σταματήσει τις
εξαγωγές αυτών των υλικών. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα την εκτόξευση της
τιμής τους και των προϊόντων που παράγονταν με αυτά.
Υποκατάστατα
Ιστορικά, το επιχείρημα ότι αν ένα στοιχείο «τελειώσει» ο κόσμος θα βρει άλλα εναλλακτικά, έχει βρει εφαρμογή.
Ωστόσο, στις μέρες μας είναι δύσκολο να βρεθούν καλά υποκατάστατα.
Σε μια πρόσφατη μελέτη, ο Graedel και οι συνεργάτες του προσπάθησαν να εντοπίσουν τα καλύτερα υποκατάστατα για 62 μέταλλα.
Δώδεκα από αυτά, διαπίστωσαν ότι δεν είχαν κανένα απολύτως
υποκατάστατο για τις πιο σημαντικές χρήσεις τους, και κανένα από τα 62
μέταλλα τα οποία μελέτησαν δεν είχαν κάποιο διαθέσιμο υποκατάστατο, που
να καλύπτει όλες τις χρήσεις τους.
Μέσα στα επόμενα χρόνια, ο ίδιος ελπίζει να έχει μια καλύτερη
ιδέα γύρω από το ποια μέταλλα ενδεχομένως να βρίσκονται σε χαμηλή
προσφορά.
Εν τω μεταξύ, ίσως θα βοηθούσε αν οι καταναλωτές γίνονταν πιο
υπεύθυνοι σε ό,τι αφορά το ζήτημα της ανακύκλωσης των υλικών και
ιδιαίτερα των ηλεκτρονικών συσκευών.
Το 2009 οι Αμερικανοί ανακύκλωσαν μόλις το 25% των τηλεοράσεων
και υπολογιστών, ενώ το ποσοστό αυτό για τα κινητά τηλέφωνα ήταν 8%.
«Είναι πολύ κρίμα να σπαταλούμε τόσο χρόνο, προσπάθεια
και ενέργεια για να βρούμε χρυσό και πλατίνα και άλλα υλικά και όταν
σταματήσουμε να χρησιμοποιούμε τα προϊόντα που παράγονται με αυτά, να μη
μας νοιάζει τι γίνεται και πού καταλήγουν» πρόσθεσε ο ίδιος.
Το σημείο ισορροπίας προσφοράς και ζήτησης μας επηρεάζει άμεσα,
καταλήγει η αρθρογράφος. Κι αν δεν ανησυχούμε τόσο για το ότι οι
φυσικοί πόροι δε θα εξαντληθούν, ίσως θα έπρεπε να αρχίσει να μας
απασχολεί το γεγονός ότι σύντομα πολλά από τα προϊόντα τεχνολογίας, που
μας είναι απαραίτητα σήμερα, θα είναι τόσο ακριβά, που δε θα μπορούμε να
τα πλησιάσουμε.