Τοποθέτηση του Χρήστου Σταϊκούρα στην παρουσίαση του βιβλίου «Αντεπίθεση πυρών» του Pierre Bourdieu
Κυρίες και Κύριοι,
Θέλω να ευχαριστήσω τις Εκδόσεις Πατάκη, τον ΙΑΝΟ και τον Καθηγητή κ. Παναγιωτόπουλο, για την πρόσκληση που μου απηύθυναν να συμμετάσχω στη σημερινή συζήτηση με αφορμή την έκδοση του βιβλίου «ΑΝΤΕΠΙΘΕΣΗ ΠΥΡΩΝ», του Γάλλου κοινωνιολόγου Pierre Bourdieu.
Για μένα, η αποδοχή της πρόσκλησης ήταν πρόκληση και ευκαιρία.
Πρόκληση να ιχνηλατήσω τους προβληματισμούς του συγγραφέα.
Πρόκληση να παρακολουθήσω τις σκέψεις και θέσεις του, για ζητήματα επίκαιρα, δύσκολα, ακανθώδη. Ζητήματα ιδεολογικά, πολιτικά, κοινωνικά, πολιτιστικά, αξιακά.
Ήταν όμως και ευκαιρία να διαπιστώσω τις αποκλίσεις μεταξύ των προτάσεων που διατυπώνει ο συγγραφέας, και οι οποίες διακρίνονται από ένα «αριστερό πρόσημο», και των πολιτικών της σημερινής διακυβέρνησης στη χώρα μας, που δήθεν διαπνέεται από αριστερές αντιλήψεις.
Επίσης, ήταν ευκαιρία να διακρίνω τις σημαντικές διαφορές, αλλά και τα κοινά σημεία, που έχουν οι προτάσεις του συγγραφέα, με την ιδεολογία, όχι του νεοφιλελευθερισμού που αναφέρει το βιβλίο, αλλά του κοινωνικού φιλελευθερισμού, της κοινωνικής οικονομίας της αγοράς, την οποία υιοθετώ και υποστηρίζω.
Συνεπώς σήμερα, αισθάνομαι δικαιωμένος γι’ αυτή την επιλογή μου.
Η ξενάγηση στις σελίδες του βιβλίου είναι εξαιρετικά ενδιαφέρουσα και χρήσιμη.
Βιβλίο το οποίο μπορεί να αποτελέσει εφαλτήριο για γόνιμη σκέψη και ουσιαστική συζήτηση.
Ακόμη και αν κάποιος, όπως εγώ, διαφωνεί με τις απόψεις του συγγραφέα.
Κυρίες και Κύριοι,
Η τοποθέτησή μου εδράζεται σε ορισμένες παρατηρήσεις επί σκέψεων που διατρέχουν το βιβλίο.
Με ορισμένες από αυτές συμφωνώ.
Με αρκετές διαφωνώ.
1η Παρατήρηση: Ορθώς ο συγγραφέας αναφέρεται στο σημαντικό ρόλο του συλλογικού, του οικουμενιστή, του δημόσια αποτελεσματικά διανοούμενου.
Του διανοούμενου που είναι προσδεδεμένος στο άρμα της αντικειμενικότητας, της εντιμότητας και της ανιδιοτέλειας.
Του διανοούμενου με πλήρη αφοσίωση στον διεθνισμό και απόλυτη δέσμευση στον επαγγελματισμό.
Του διανοούμενου ως δημιουργού στη βάση της αυτονομίας που του προσφέρει ο ειδικός του χώρος παραγωγής.
Του διανοούμενου που συμμετέχει σε δεξαμενές σκέψεις, σε διανοητικά συλλογικά σώματα.
Του διανοούμενου που δεν διακατέχεται, όπως πολλές φορές γίνεται σήμερα, από τη λογική της καταγγελίας, της συκοφάντησης, του «σλογκανισμού» και της διαστρέβλωσης της σκέψης του αντιπάλου.
Του διανοούμενου που προβάλλει τον ορθό λόγο και καθοδηγεί, ορθολογικά, την κοινωνία.
Του διανοούμενου που δεν έχει μία κλίση προς έναν «επαναστατισμό» άνευ αντικειμένου και αποτελέσματος.
Του διανοούμενου που δεν χρησιμοποιεί τη χώρα του, όπως έγινε στη δική μας περίπτωση το 2015, ως case study για την εμπειρική επαλήθευση επιστημονικών θεωριών.
Του διανοούμενου που δεν φέρει κομματικές παρωπίδες, οι οποίες τον καθοδηγούν ή τον αναγκάζουν να διατυπώσει πολιτικές απόψεις για τις οποίες, αργότερα, μετανιώνει.
Οι δημόσιες δηλώσεις τέτοιων διανοούμενων σήμερα, για πρόσφατες θέσεις που πήραν, δεν είναι και λίγες.
2η Παρατήρηση: Ορθώς ο συγγραφέας αναφέρεται στα «κοινωνικά κινήματα».
Πως όμως διαμορφώθηκαν αυτά τα «κοινωνικά κινήματα» στην Ελλάδα;
Μήπως δεν ήταν, σε αρκετές περιπτώσεις, «κοινωνικά», αλλά ήταν απολύτως «συντεχνιακά», καθώς, πολλές φορές, εκπροσωπούσαν ιδιοτελή συμφέροντα συνδικαλιστών σε βάρος του δημοσίου συμφέροντος και της κοινωνίας;
Μήπως δεν ήταν καν «κινήματα», αλλά ήταν «μειοψηφίες», οι οποίες εκμεταλλευόμενες, πολλές φορές, συνθήκες και ανοχές, έκρυβαν την έλλειψη μαζικότητας;
Η αλήθεια είναι ότι αυτές οι «συντεχνιακές μειοψηφίες», με το μανδύα της «αριστερής κοινωνικής δικαιοσύνης», απέρριπταν κάθε προσπάθεια αλλαγής του εγχώριου κοινωνικού και οικονομικού υποδείγματος.
Έμπαιναν φραγμός σε κάθε μεταρρύθμιση που θα συρρίκνωνε την προσοδοθηρική τους τακτική.
Έκλειναν λιμάνια, έκλειναν τα κέντρα των πόλεων, εμπόδιζαν τη λειτουργία σχολείων και πανεπιστημίων [όπως σήμερα], προπηλάκιζαν πολιτικούς και πολίτες, χρησιμοποιούσαν ακραίες και χυδαίες φράσεις για πολιτικούς, συγκροτούσαν το κίνημα των αγανακτισμένων, συμμετείχαν στο κίνημα του «δεν πληρώνω».
Αλήθεια, σήμερα, που οι πολιτικές που – θεωρητικά – αντιμάχονταν υλοποιούνται, και μάλιστα στον υπερθετικό βαθμό, αυτά τα δήθεν «κοινωνικά κινήματα» που πήγαν;
Μήπως εγκολπώνονται στην κοινοβουλευτική πλειοψηφία;
Νομίζω την απάντηση, μαζί με μία προτροπή, την δίνει ο ίδιος ο συγγραφέας:
«Ας σταματήσουν πλέον κάποιοι να περνούν με άνεση από τον κομφορμισμό της ανατροπής και της υποχρεωτικής ριζοσπαστικότητας, στον κομφορμισμό της συναινετικής ένταξης».
3η Παρατήρηση: Ορθώς ο συγγραφέας αναφέρεται «στην πολιτική της αποπολιτικοποίησης», στην πολιτική που απομακρύνεται διαρκώς από τους απλούς πολίτες.
Πράγματι, είναι ανάγκη να αποκαταστήσουμε την πολιτική.
Να της δώσουμε νόημα, προτείνοντας σχέδια με προοπτική.
Να της δώσουμε περιεχόμενο, σε ένα οικονομικό και κοινωνικό τοπίο το οποίο γνώρισε, τα τελευταία χρόνια, σε εθνικό, ευρωπαϊκό και παγκόσμιο επίπεδο, τεράστιες αναταράξεις.
Για να γίνει όμως αυτό, όπως υποστηρίζει και ο συγγραφέας, θα πρέπει να σταματήσουμε να βαυκαλιζόμαστε με αυταπάτες, να σταματήσουμε να καλλιεργούμε ψευδαισθήσεις, να σταματήσουμε να βρίσκουμε άλλοθι σε δράσεις χωρίς αποτελεσματικότητα.
Καλύτερη διατύπωση, και μάλιστα από τα αριστερά, του τι συμβαίνει σήμερα στη χώρα μας δεν θα μπορούσα να βρω.
Να προσθέσω μάλιστα άλλη μία αναφορά του:
«Αρκετά πλέον με τις υπεκφυγές και τις αναβολές όλων αυτών των «υπευθύνων» που εκλέξαμε και οι οποίοι μας κατηγορούν ως «ανεύθυνους» όταν τους υπενθυμίζουμε τις υποσχέσεις που μας έδωσαν».
Θα έρθει σύντομα η ώρα που κάποιοι θα εισπράξουν το αντίτιμο της μακροχρόνιας πλειοδοσίας και θα πληρώσουν το κόστος του λαϊκισμού.
4η Παρατήρηση: Ορθώς ο συγγραφέας υποστηρίζει ότι θα πρέπει να είμαστε πολύ προσεκτικοί όταν χρησιμοποιούμε «ευφημισμούς ή διφορούμενες λέξεις».
Όπως είναι η λέξη «μεταρρύθμιση».
Πράγματι, ας μην «βαπτίζουν» κάποιοι, εντός και εκτός χώρας, τα επώδυνα δημοσιονομικά μέτρα, δήθεν «διαρθρωτικές μεταρρυθμίσεις».
Γιατί τότε οι πραγματικές διαρθρωτικές μεταρρυθμίσεις, αυτές με «αναπτυξιακό πρόσημο», που βελτιώνουν τη διαρθρωτική ανταγωνιστικότητα της οικονομίας, ενισχύουν την επιχειρηματικότητα και δημιουργούν νέες θέσεις απασχόλησης, χάνουν το νόημά τους και ταυτίζονται, στα μάτια των πολιτών, με τα μέτρα λιτότητας.
Δυσκολεύοντας την αναγκαία κοινωνική συνεννόηση για την υλοποίησή τους.
5η Παρατήρηση: Ορθώς ο συγγραφέας αναφέρεται στη σημασία του ρόλου του Κράτους.
Έχουμε όμως εντελώς διαφορετική προσέγγιση επί αυτού.
Άλλωστε, όπως παραδέχεται και ο συγγραφέας:
«Δέκα χρόνια σοσιαλιστικής εξουσίας ήταν αρκετά για να οδηγήσουν στην πλήρη κατάρρευση της εμπιστοσύνης στο Κράτος και στην πλήρη κατάργηση του Κράτους Πρόνοιας».
Προσθέτει μάλιστα:
«Το ότι οι σοσιαλιστές υπήρξαν λιγότερο σοσιαλιστές απ’ ότι διατείνονταν ότι είναι δεν θα πείραζε κανέναν. Αυτό όμως που προκαλεί κατάπληξη είναι ο βαθμός στον οποίο κατάφεραν να συμβάλουν στην καταρράκωση του Δημοσίου».
Σήμερα, το τίμημα της αποκρατικοποίησης της ΤΡΑΙΝΟΣΕ και η χρηματιστηριακή αποτίμηση της ΔΕΗ, επιβεβαιώνουν απολύτως τον συγγραφέα.
Το ζήτημα, συνεπώς, δεν είναι αν το Κράτος είναι το «αριστερό» ή το «δεξί χέρι».
Για εμένα, το ζήτημα είναι εάν θα είναι αποτελεσματικό, σύγχρονο και παραγωγικό, μέσα από διαδικασίες αξιολόγησης, χωρίς φαινόμενα διαφθοράς, νεποτισμού και ευνοιοκρατίας, που υφίστανται, διαχρονικά, στην Ελληνική δημόσια διοίκηση.
Για εμένα, το κράτος θα πρέπει να παρεμβαίνει και να μεριμνά για τη βέλτιστη λειτουργία του μηχανισμού της αγοράς και την εξασφάλιση της μέγιστης οικονομικής αποτελεσματικότητας, την κοινωνικά δικαιότερη κατανομή του εισοδήματος και του παραγόμενου πλούτου και τη σταθεροποίηση της οικονομίας.
Το μείγμα, βέβαια, αγοράς και κράτους μπορεί να ποικίλλει, ανάλογα με τις περιστάσεις, τις ανάγκες και τις προτιμήσεις της κοινωνίας.
6η Παρατήρηση: Ο συγγραφέας, σε αρκετά άρθρα του, αντιδιαστέλει τον κρατισμό με τον νεοφιλελευθερισμό.
Θεωρώντας ότι για τα πάντα φταίει, όπως ισχυρίζεται, η απόλυτη επικράτηση του νεοφιλελευθερισμού.
Ορισμένες σκέψεις επί αυτού;
1η Σκέψη: Αλήθεια, για τα διαχρονικά προβλήματα της χώρας μας φταίει η επικράτηση, δήθεν, του «νεοφιλελευθερισμού» ή η επικράτηση του κρατισμού;
Για εμένα, ο κρατισμός που εδραιώθηκε και διευρύνθηκε τη δεκαετία του ‘80 αποτέλεσε το ιδανικό περιβάλλον για την ιδεολογική κυριαρχία της αριστεράς.
Οι καθολικές κρατικές ρυθμίσεις, η επέκταση του δημοσίου τομέα, η κατασπατάληση των δημοσίων πόρων, η διαφθορά, η αδιαφορία για την ανταγωνιστικότητα της οικονομίας, ο εκτοπισμός της ιδιωτικής δραστηριότητας, η κρατικοποίηση πολλών διαστάσεων της οικονομίας, η επέκταση του στρεβλού συνδικαλισμού και ο άκρατος λαϊκισμός επέτρεψαν σε ιδέες που αντιμάχονταν την ελευθερία του ατόμου, που εναντιώνονταν τον υγιή ανταγωνισμό, που αδιαφορούσαν για την ουσιαστική κοινωνική δικαιοσύνη, που δεν λογάριαζαν την οικονομική αποτελεσματικότητα, να κυριαρχήσουν.
2η Σκέψη: Ο συγγραφέας, δυστυχώς κατά την άποψή μου, δεν κάνει καμία αναφορά στο πλαίσιο ιδεών, αρχών και πρακτικών που αναδείχθηκε και εδραιώθηκε μεταπολεμικά στην Ευρώπη.
Το ιδεολογικό πλαίσιο του κοινωνικού φιλελευθερισμού ή της κοινωνικής οικονομίας της αγοράς, το οποίο υποστηρίζω.
Η κοινωνική οικονομία της αγοράς αναφέρεται ουσιαστικά στους μηχανισμούς της αγοράς που εξασφαλίζουν τη μέγιστη οικονομική αποτελεσματικότητα, αλλά και την κοινωνικά δικαιότερη κατανομή των εισοδημάτων και του παραγόμενου πλούτου.
3η Σκέψη: Αν πράγματι είχαν κυριαρχήσει, κατά το παρελθόν, οι αρχές του νεοφιλελευθερισμού στη χώρα μας, οι επιλογές της σημερινής Κυβέρνησης, μιας Κυβέρνησης με δήθεν αριστερή ιδεολογία και κοινωνική ευαισθησία, για μείωση του αφορολόγητου, για περικοπή των συντάξεων, για οριζόντιο και αυτόματο «κόφτη», για αιώνιο υπερταμείο αποκρατικοποιήσεων, πως θα χαρακτηρίζονταν;
Αυτά είναι τα πραγματικά μέτρα ακραίας νεοφιλελεύθερης κοπής.
7η Παρατήρηση: Ορθώς ο συγγραφέας αναφέρεται στα δομικά προβλήματα της Ευρώπης.
Την τελευταία περίοδο, η Ευρώπη έχει βρεθεί αντιμέτωπη με τρεις μεγάλες κρίσεις:
§ Τη θεσμική του 2005, με την αποτυχία του σχεδίου για «Σύνταγμα της Ευρώπης».
§ Την οικονομική του 2010, με την κρίση του ευρώ.
§ Την πολιτική και κοινωνική του 2015, με την έκρηξη του προσφυγικού-μεταναστευτικού προβλήματος.
Σε αυτές προστέθηκε η έκρηξη της τρομοκρατίας, με τις επιθέσεις μίσους σε Ευρωπαϊκές πρωτεύουσες.
Πράγματι, η Ευρωπαϊκή Ένωση δείχνει στα μάτια πολλών Ευρωπαίων αναποτελεσματική.
Ένας γραφειοκρατικός οργανισμός, αδύναμος να δώσει λύσεις στην ανεργία, στην ανέχεια, στην ανασφάλεια.
Με το εγχείρημα της οικονομικής και νομισματικής ενοποίησης, δομικά και θεσμικά, ημιτελές.
Με ένα «χάσμα» ανταγωνιστικότητας, το οποίο αποτυπώνεται σε έναν πλεονασματικό Βορρά και σε έναν ελλειμματικό Νότο.
Με τις ηγεσίες της αδυνατούσες να διαχειριστούν τις συνέπειες της κρίσης.
Με «κοντόφθαλμες» προσεγγίσεις, δογματισμούς, πρακτικές επιβολής, γεωγραφικούς διαχωρισμούς.
Και με τον φόβο μπροστά στις απαιτήσεις της παγκοσμιοποίησης και της τεχνολογικής προόδου, να έχει δημιουργήσει ένα «πολιτικό και κοινωνικό θερμοκήπιο», όπου φύονται λαϊκισμός, μισαλλοδοξία και εθνικισμός.
Η επικράτηση όμως του λαϊκισμού, του εθνικισμού και των μυωπικών εθνικών ανταγωνισμών θα είναι τραγωδία για όλους.
Για το λόγο αυτό, η συμπλήρωση 60 ετών από τότε που ξεκίνησε στη Ρώμη η πορεία της ενωμένης Ευρώπης, προσφέρεται για μία αξιολόγηση των μέχρι σήμερα πεπραγμένων, ανάδειξη των σφαλμάτων και των προβλημάτων και αναζήτηση λύσεων.
Η απάντηση θα πρέπει να είναι περισσότερη Ευρώπη.
Γιατί;
Γιατί η ευρωπαϊκή πορεία είναι μια ιστορία ειρήνης, δημοκρατίας, αλληλεγγύης και ελευθερίας, αλλά και ευημερίας, ισότητας, ευζωίας και βιωσιμότητας.
Ενδεικτικά να ορισμένα στοιχεία:
§ Διατρέχουμε την πιο μακρά περίοδο ειρήνης και σταθερότητας. Η Ευρωπαϊκή Ένωση τιμήθηκε, το 2012, με το βραβείο Νόμπελ Ειρήνης, για τη συμβολή της στη μετατροπή της Ευρώπης από «ήπειρο πολέμου σε ήπειρο ειρήνης».
§ Το 1957, μόνο 12 από τα σημερινά κράτη-μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης ήταν δημοκρατίες. Σήμερα είναι 28. Η μεγαλύτερη ένωση δημοκρατιών στον κόσμο.
§ Τα κράτη-μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης αντιπροσωπεύουν το 1/3 του συνόλου των ελεύθερων χωρών στον κόσμο.
§ Το μέσο κατά κεφαλήν ΑΕΠ στην Ένωση έχει σχεδόν διπλασιαστεί την τελευταία εικοσαετία. Η αύξηση ήταν πάνω από δεκαπλάσια για ορισμένα από τα φτωχότερα μέλη της.
§ Το ευρώ είναι το δεύτερο σημαντικότερο αποθεματικό νόμισμα παγκοσμίως.
§ Η Ευρωπαϊκή Ένωση χρηματοδοτεί το 1/4 των κονδυλίων για την έρευνα παγκοσμίως, ενώ το 1/3 των αιτήσεων διπλωμάτων ευρεσιτεχνίας υποβάλλονται από την Ευρώπη.
§ 6,5 εκατ. Ευρωπαίοι πολίτες εργάζονται σε άλλο κράτος-μέλος της Ευρωπαϊκής Ένωσης.
§ Το πρόγραμμα Erasmus, από το 1987, έχει προσφέρει σε 9 εκατ. άτομα την ευκαιρία να σπουδάσουν, να καταρτιστούν, να εκτελέσουν εθελοντική εργασία ή να αποκτήσουν επαγγελματική πείρα στο εξωτερικό.
§ Η Ευρωπαϊκή Ένωση έχει το υψηλότερο ποσοστό προσχολικής εκπαίδευσης.
§ Οι πολίτες της ΕΕ ζουν 8 χρόνια περισσότερο από τον παγκόσμιο μέσο όρο.
§ Ευρωπαϊκές πόλεις συγκαταλέγονται μεταξύ αυτών με τα χαμηλότερα επίπεδα ατμοσφαιρικής ρύπανσης σε παγκόσμιο επίπεδο.
§ Η ανακύκλωση των απορριμμάτων αυξήθηκε, οι εκπομπές διοξειδίου του άνθρακα μειώθηκαν κατά 25%, η παραγωγή ενέργειας από ανανεώσιμες πηγές ενέργειας είναι τρεις φορές περισσότερη ανά άτομο σε σχέση με τον παγκόσμιο μέσο όρο.
§ Η Ευρωπαϊκή Ένωση είναι ο μεγαλύτερος εμπορικός συνασπισμός παγκοσμίως. Οι συνολικές εξαγωγές αντιπροσωπεύουν πάνω από το 1/3 του συνόλου των παγκόσμιων εξαγωγών, 2,5 φορές τις εξαγωγές της Κίνας και πάνω από 3 φορές τις εξαγωγές των ΗΠΑ.
Η απάντηση συνεπώς δεν πρέπει να είναι η συρρίκνωση της Ευρώπης, αλλά η εμβάθυνση της Ευρώπης. Η ενδυνάμωση της Ευρώπης. Με ενισχυμένη τη δημιουργική αλληλεγγύη.
Η Ελλάδα έχει περισσότερο από ποτέ ανάγκη την Ευρώπη.
Οι βασικοί λόγοι που ώθησαν τον Κωνσταντίνο Καραμανλή να κατευθύνει την Ελλάδα στην καρδιά της Ευρώπης, διατηρούν σήμερα την επικαιρότητά τους αναλλοίωτη.
Ασφάλεια, ευημερία και Δημοκρατία μπορούν να υπηρετηθούν μόνο εντός της Ευρώπης.
Εντός της Ευρωζώνης. Εντός του ευρωπαϊκού πυρήνα.
Πρέπει να είμαστε παρόντες και ενεργοί στη συζήτηση για το μέλλον της Ευρώπης.
