Την πρώτη γονιδιακή
θεραπεία για την αντιμετώπιση μιας κληρονομικής ασθένειας των ματιών που μπορεί
να οδηγήσει τους πάσχοντες στην ολική τύφλωση, ενέκρινε ο Αμερικανικός Οργανισμός
Φαρμάκων (FDA).
Η θεραπεία διορθώνει
μία συγκεκριμένη γενετική μετάλλαξη, την RPE65, η οποία εμποδίζει την ομαλή λειτουργία μιας πρωτεΐνης που
είναι απαραίτητη για την όραση.
Κατά τη θεραπεία
χρησιμοποιείται ως «όχημα μεταφοράς» ένας κοινός ιός για να γίνει έγχυση μιας
υγιούς κόπιας του γονιδίου αυτού απευθείας στον αμφιβληστροειδή χιτώνα του
ματιού. Η έγχυση έχει ως αποτέλεσμα να αποκαθίσταται σταδιακά η λειτουργία της
ομώνυμης πρωτεΐνης και ταυτοχρόνως η όραση του ασθενούς.
Η έγκριση της
θεραπείας χαρακτηρίζεται ως «αληθινό επίτευγμα» από τους ειδικούς, οι οποίοι
ωστόσο εκφράζουν ταυτοχρόνως ανησυχίες για το ιδιαίτερα αυξημένο κόστος της.
Όπως ανακοίνωσε ο FDA, η θεραπεία Luxturna (voretigene neparvovec-rzyl) «είναι η πρώτη, άμεσα χορηγούμενη
γονιδιακή θεραπεία που εγκρίνεται στις ΗΠΑ και στοχεύει σε μία νόσο που
προκαλείται από μεταλλάξεις ενός συγκεκριμένου γονιδίου».
Η θεραπεία προορίζεται
«για παιδιά και ενήλικες ασθενείς» οι οποίοι πάσχουν από «επιβεβαιωμένη κληρονομική
αμφιβληστροειδική δυστροφία οφειλόμενη σε διπλή μετάλλαξη (biallelic) του RPE65».
Όπως εξηγεί ο
χειρουργός-οφθαλμίατρος Δρ. Αναστάσιος-Ι. Κανελλόπουλος,
MD, ιδρυτής και επιστημονικός διευθυντής
του Ινστιτούτου Οφθαλμολογίας LaserVision, καθηγητής Οφθαλμολογίας
Πανεπιστημίου Νέας Υόρκης, NYU Medical School, οι κληρονομικές
αμφιβληστροειδικές δυστροφίες είναι μία ομάδα γενετικών διαταραχών που σχετίζονται
με προοδευτική οπτική δυσλειτουργία.
Οι ασθένειες αυτές έχει
διαπιστωθεί ότι προκαλούνται από μεταλλάξεις σε 220 διαφορετικά γονίδια. «Η
οφειλόμενη σε διπλή μετάλλαξη του RPE65 αμφιβληστροειδική δυστροφία είναι μία σπάνια ασθένεια»,
λέει. «Υπολογίζεται ότι προσβάλλει σχεδόν 6.000 άτομα στην Ευρώπη, την
αμερικανική ήπειρο και τις ασιατικές χώρες του Ειρηνικού. Οι πάσχοντες μπορεί
να εκδηλώσουν κατά την παιδική ηλικία ή λίγο μετά την ενηλικίωση νυκτερινή
τύφλωση (δεν βλέπουν τη νύχτα) και ακούσιες κινήσεις των ματιών, ενώ μπορεί να
παρουσιάσουν και απώλεια της περιφερειακής ή της κεντρικής όρασης. Τα
προβλήματα οράσεως που αντιμετωπίζουν είναι προοδευτικά εξελισσόμενα και η
κατάληξή τους είναι τελικά η ολική τύφλωση».
Οι πάσχοντες από τη
συγκεκριμένη δυστροφία έχουν μία μετάλλαξη (όχι απαραιτήτως την ίδια) και στις
δύο κόπιες του γονιδίου που κωδικοποιεί την πρωτεΐνη RPE65. Η μία από τις μεταλλάξεις
προέρχεται από τον πατέρα τους και η άλλη από την μητέρα τους.
Το νέο φάρμακο δρα
απελευθερώνοντας μία φυσιολογική κόπια του γονιδίου RPE65 απευθείας στα αμφιβληστροειδικά
κύτταρα. Τα κύτταρα αυτά αρχίζουν να παράγουν την φυσιολογική πρωτεΐνη, η οποία
μετατρέπει το φως σε ηλεκτρικό σήμα το οποίο στη συνέχεια μεταβιβάζεται στον
εγκέφαλο και ο ασθενής αρχίζει να βλέπει.
«Ο ιός που
χρησιμοποιείται ως όχημα μεταφοράς της φυσιολογικής κόπιας του RPE65 σχετίζεται με τους
αδενοϊούς (είναι οι ιοί που προκαλούν το κοινό κρυολόγημα) και έχει
τροποποιηθεί με τεχνικές ανασυνδυασμένου DNA», εξηγεί ο Δρ. Κανελλόπουλος.
Και συνεχίζει: «Η
έγκριση του FDA
αποτελεί αληθινό ορόσημο για την Οφθαλμολογία, διότι ανοίγει τον δρόμο για την
αντιμετώπιση παθήσεων για τις οποίες δεν είχαμε έως τώρα ριζική λύση. Επιπλέον,
η κλινική επιτυχία της μεθόδου ενισχύει τις ελπίδες ότι η γονιδιοθεραπεία θα
μπορέσει να καταπολεμήσει αποτελεσματικά κληρονομικές ασθένειες που προσβάλλουν
και άλλα όργανα και ιστούς του σώματος. Ωστόσο, υπάρχουν και μειονεκτήματα,
αφού δεν ξέρουμε ακόμα αν η βελτίωση που βλέπουμε στους ασθενείς μας θα
διαρκέσει εφ’ όρου ζωής, ενώ το κόστος της θεραπείας είναι πάρα πολύ υψηλό».
Όπως ανακοινώθηκε πριν
από λίγες ημέρες από την παρασκευάστρια εταιρεία του φαρμάκου Spark Therapeutics
Inc., το κόστος
του Luxturna θα ανέλθει στα 850.000 δολάρια Αμερικής και για τα δύο μάτια,
γεγονός που το καθιστά το πιο ακριβό φάρμακο που έχει εγκριθεί ποτέ για διάθεση
στις ΗΠΑ.
Σύμφωνα με τον FDA, «το φάρμακο πρέπει να
χορηγείται μόνο σε ασθενείς οι οποίοι εξακολουθούν να διαθέτουν βιώσιμα κύτταρα
στον αμφιβληστροειδή χιτώνα των ματιών τους. Η θεραπεία πρέπει να γίνεται μία
φορά σε κάθε μάτι, αλλά όχι ταυτοχρόνως και στα δύο μάτια (πρέπει να μεσολαβούν
τουλάχιστον έξι ημέρες μεταξύ των δύο εγχύσεων). Την έγχυση πρέπει να κάνουν
οφθαλμίατροι εξειδικευμένοι στις ενδο-οφθαλμικές χειρουργικές επεμβάσεις».
Η ασφάλεια και η
αποτελεσματικότητα του Luxturna
ελέγχθηκαν σε αρκετές δεκάδες ασθενείς, ηλικίας 4 έως 44 ετών, με οφειλόμενη σε
διπλή μετάλλαξη του RPE65
αμφιβληστροειδική δυστροφία. Όπως διαπιστώθηκε, όσοι από αυτούς υποβλήθηκαν στη
γονιδιακή θεραπεία επέδειξαν σημαντικές βελτιώσεις στην ικανότητά τους να
βρίσκουν τον δρόμο τους σε μία διαδρομή γεμάτη εμπόδια και με διάφορα επίπεδα
φωτισμού.
Οι πιο συχνές
ανεπιθύμητες ενέργειες που παρατηρήθηκαν με τη θεραπεία ήταν κοκκίνισμα των
ματιών, καταρράκτης, αυξημένη ενδοφθάλμια πίεση και ρήξεις του
αμφιβληστροειδούς.
Η παρασκευάστρια
εταιρεία του φαρμάκου έχει υποβάλλει αίτηση για την έγκρισή του και στην Ευρώπη.