ΙΔΕΟπολις
ΗΛΙΑ ΓΙΑΝΝΑΚΟΠΟΥΛΟΥ
ΦΙΛΟΛΟΓΟΥ
«Πρόοδος: Συμπαντικός νόμος»
«Ο πόθος να κατανοήσεις τον κόσμο και ο πόθος να τον μεταμορφώσεις είναι οι δυο μεγάλες μηχανές της προόδου. Χωρίς αυτές, η ανθρώπινη κοινωνία θα έμενε ασάλευτη ή θα πισωδρομούσε» (Μπέρτραντ Ράσελ).
Στις εκλογικές αναμετρήσεις αλλά και στο στίβο – αγώνα της ζωής δεν ανταγωνίζονται μόνο τα πρόσωπα, τα πολιτικά συνθήματα, τα πολιτικά προγράμματα αλλά και η βαθύτερη επιθυμία των ανθρώπων να λειτουργεί ελεύθερα με στόχο την πρόοδο (ατομική και κοινωνική) με μια άλλη τάση – εξίσου και αυτή ανθρώπινη – που φοβάται το νέο και τις ρήξεις κι αντιμετωπίζει με σκεπτικισμό τη σύγκρουση με το δοκιμασμένο.
Οι λέξεις «πρόοδος» και «αλλαγή» δεσπόζουν στα λογότυπα των κομμάτων και των παρατάξεων αλλά και στο λεξιλόγιο όλων εκείνων που ευαγγελίζονται την ατομική και κοινωνική ευημερία. Στην αντίπερα όχθη κυριαρχούν οι λέξεις «σταθερότητα», «σιγουριά» και «ασφάλεια» ως μια ανομολόγητη ή και υπόρρητη επιθυμία να μην διακινδυνεύσουμε τα «κεκτημένα».
Και οι δυο περιπτώσεις απορρέουν από τα μύχια της ανθρώπινης ύπαρξης που πασχίζει να εξασφαλίσει καλύτερους όρους υλικής διαβίωσης και ψυχολογικής ευστάθειας. Κι ενώ η αφετηρία – το «πρώτο κινούν» είναι το ίδιο, οι τρόποι και οι επί μέρους στόχοι διαφοροποιούνται. Έτσι προκαλούνται οι συγκρούσεις τόσο σε πολιτικό – ιδεολογικό επίπεδο όσο και σε οικονομικό. Συγκρούσεις που αποκαλύπτουν την αθέατη πλευρά κάποιων αντιλήψεων και βιοθεωριών ατόμων και κοινωνιών.
«Μία από τις πιο μεγάλες συγκρούσεις της εποχής μας είναι η σύγκρουση ανάμεσα στην αντίληψη που διεκδικεί την ελευθερία, που θέλει να κρίνει, να διαλέγει και να συμμετέχει ισότιμα στις δυναμικές της εξέλιξης… και στην αντίληψη που θέλει τα άτομα άχρωμα, άοσμα, ανώνυμα μέλη μαζών που η δουλειά τους είναι να καταναλώνουν, να ευχαριστιούνται και να εξουσιοδοτούν». (Δημοσίευμα αθηναϊκής εφημερίδας).
Η δεύτερη αντίληψη – συντηρητική και φοβική – χαρακτηρίζει εκείνους που εγκλωβισμένοι στα παραδοσιακά «σχήματα», δειλοί και μοιραίοι (κατά τον ποιητή) έχουν αποκοπεί από τις βασικές πηγές της ζωής και αγωνίζονται για την επιβίωση μέσα από πεπατημένους δρόμους. Είναι οι φανατικοί του παλιού και του παρελθόντος και οι σφοδροί κατήγοροι εκείνων που τολμούν την υπέρβαση των σχημάτων και αναζητούν το νέο. Κι αυτό γιατί σύμφωνα με την ψυχολογία:
«Ό,τι δεν τόλμησαν οι ίδιοι, αλλά σφοδρά επιθυμούσαν, δεν το επιτρέπουν στους άλλους».
Η πρώτη αντίληψη – προοδευτική – χαρακτηρίζει εκείνους που διακινδυνεύουν τη βεβαιότητα των δοκιμασμένων και διεκδικούν το δικαίωμα να ορίσουν οι ίδιοι τη ζωή τους και να αλλάξουν ό,τι φράζει το φαντασιακό τους στοιχείο. Γι’ αυτούς η δράση, η αλλαγή και η επιτυχία εμπεριέχουν το στοιχείο του κινδύνου αλλά ταυτόχρονα χρωματίζουν θετικά τη ζωή και επιβεβαιώνουν τη μοναδικότητά τους. «Η ζωή ακροζυγιάζεται αδιάκοπα στην όχθη του κινδύνου» (Χρήστος Γιανναράς).
Στο τέλος, όμως, η ιστορία και η ζωή στεφανώνει εκείνους που απειθάρχησαν στα κελεύσματα του χθες και βάδισαν σε δρόμους «απάτητους» και άγνωστους. Κι αυτό γιατί η πρόοδος και η αλλαγή δεν αποτελεί μόνο το έμβλημα και το λάβαρο των προοδευτικών αλλά και συμπαντικό νόμο. Ο Ισοκράτης είχε διατυπώσει με καθαρότητα τη δυναμική και την αναγκαιότητα της προόδου αλλά και τους φορείς αυτής.
«Άλλως τε και τας επιδόσεις ίσμεν γιγνομένας και των τεχνών και των άλλων απάντων ου δια τους εμμένοντας τοις καθεστώσιν, αλλά δια τους επανορθούντας και τολμώντας αεί τι κινείν των μη καλώς εχόντων» (Ισοκράτους, Ευαγόρας 7).