Κάπνισμα: Πως
επηρεάζει τη γονιμότητα σε άνδρες και γυναίκες
Για πολλά
ζευγάρια ο δρόμος προς την εγκυμοσύνη είναι γεμάτος προκλήσεις και δυσκολίες
και πολλά πασχίζουν πραγματικά για να αποκτήσουν το πολυπόθητο παιδί. Παρότι
όμως δίνουν αυτό τον αγώνα, συχνά δεν συνειδητοποιούν ότι η διακοπή του
καπνίσματος είναι ένας από τους σημαντικότερους, φυσικούς τρόπους για να
βελτιώσουν τη γονιμότητά τους.
Μελέτες,
λ.χ., έχουν δείξει ότι οι γυναίκες που σταματούν να καπνίζουν και να εκτίθενται
στον καπνό των άλλων, διπλασιάζουν τις πιθανότητες εγκυμοσύνης κάθε μήνα.
Δυστυχώς όμως, άλλες μελέτες έχουν δείξει πως μόνο το 22% των υπογόνιμων ανδρών
και γυναικών γνωρίζουν πως το κάπνισμα είναι παράγοντας κινδύνου για
υπογονιμότητα. Και πολύ λιγότεροι γνωρίζουν ότι συσχετίζεται και με την πρόωρη
εμμηνόπαυση.
Ο μαιευτήρας-χειρουργός
γυναικολόγος Δρ. Ιωάννης Π. Βασιλόπουλος, MD, MSc, ειδικός στην
Υποβοηθούμενη Αναπαραγωγή και ιδρυτικό μέλος του Institute of Life, απαντά στα
σημαντικότερα ερωτήματα για τη συσχέτιση της γονιμότητας με το κάπνισμα.
Πώς επηρεάζει το κάπνισμα τη γονιμότητα του άνδρα;
Τα έως τώρα
επιστημονικά ευρήματα, αν και δεν είναι οριστικά, δείχνουν ότι είναι πολλοί οι
τρόποι με τους οποίους μπορεί το κάπνισμα να μειώνει τη γονιμότητα του άνδρα.
Στο σπέρμα των καπνιστών, π.χ., εντοπίζονται αυξημένα επίπεδα φλεγμονής, η
οποία πιστεύεται ότι εξασθενεί τα σπερματοζωάρια και μειώνει την ικανότητά τους
να γονιμοποιούν τα ωάρια.
Επιπλέον, τα
τσιγάρα περιέχουν τοξικά επίπεδα καρκινογόνων και μεταλλαξιογόνων ουσιών, καθώς
και βαρέα μέταλλα (όπως το κάδμιο και ο μόλυβδος) που αποτελούν κύριους
παράγοντες βλάβης στα σπερματοζωάρια. Μάλιστα έχει βρεθεί πως το κάπνισμα
μπορεί να προκαλέσει βλάβες στο DNA των
σπερματοζωαρίων, με συνέπεια όχι μόνο μειωμένη γονιμότητα, αλλά και υψηλότερα
ποσοστά αποβολής των εμβρύων.
Επιπλέον, το
κάπνισμα αποτελεί κύριο παράγοντα κινδύνου για στυτική δυσλειτουργία. Μελέτη
στο περιοδικό Journal of Andrology έδειξε ότι
οι άνδρες που καπνίζουν πάνω από 20 τσιγάρα την ημέρα έχουν 1,5 φορά μεγαλύτερη
πιθανότητα να αναπτύξουν στυτική δυσλειτουργία, συγκριτικά με τους μη
καπνιστές.
Πώς επηρεάζει τη γονιμότητα της γυναίκας;
Το
ενεργητικό κάπνισμα από τις γυναίκες αναπαραγωγικής ηλικίας συνδέεται με αυξημένη
υπογονιμότητα, με βλάβες στα ωάρια και τις ωοθήκες, και με αυξημένη πιθανότητα
εξωμήτριας (ή έκτοπης) κύησης.
Μάλιστα οι
βλάβες στα ωάρια και τις ωοθήκες της γυναίκας, όχι μόνο μπορεί να καθυστερήσουν
την εγκυμοσύνη, αλλά και να επιταχύνουν την έναρξη της εμμηνόπαυσης κατά 1-4
χρόνια, όπως αναφέρει η Αμερικανική Ακαδημία Αναπαραγωγικής Ιατρικής (ASRM).
Επιπρόσθετα,
το κάπνισμα συνδέεται με αρνητικές εκβάσεις και στην εξωσωματική γονιμοποίηση.
Έχει βρεθεί ότι οι καπνίστριες χρειάζονται κατά μέσο όρο σχεδόν διπλάσιους
κύκλους εξωσωματικής για να μείνουν έγκυες, συγκριτικά με τις μη καπνίστριες.
Μετά την
εγκυμοσύνη εξάλλου, το κάπνισμα αυξάνει τον κίνδυνο αποβολής. Και πάλι, ο
κίνδυνος αυτός συνιστά ιδιαίτερη απειλή για τις γυναίκες που μένουν έγκυες με
εξωσωματική.
Έχει σημασία ο αριθμός των τσιγάρων;
Το γενικό
συμπέρασμα των έως τώρα μελετών είναι πως όσο περισσότερα τσιγάρα καπνίζει ο
άνδρας, τόσο φτωχότερη ποιότητα έχει το σπέρμα του σε όλες τις παραμέτρους: τον
αριθμό των σπερματοζωαρίων, τη συγκέντρωσή τους, την κινητικότητά τους και το
σχήμα τους.
Ωστόσο αυτό
δεν σημαίνει ότι τα λίγα τσιγάρα είναι ασφαλή. Απλώς, έχει βρεθεί ότι 20
τσιγάρα την ημέρα είναι πολύ χειρότερα για τη γονιμότητα του άνδρα απ' ό,τι το
περιστασιακό τσιγάρο για κοινωνικούς λόγους.
Όσον αφορά
τις γυναίκες, πολλές μελέτες έχουν δείξει ότι ακόμα και 10 τσιγάρα την ημέρα να
καπνίζουν, η πιθανότητα εγκυμοσύνης μειώνεται σημαντικά.
Άλλες
μελέτες έχουν συσχετίσει το κάπνισμα από οποιονδήποτε από τους δύο γονείς με σημαντική καθυστέρηση (πάνω από 12 μήνες)
στην εγκυμοσύνη, με τη σχέση αυτή να είναι δοσοεξαρτώμενη, δηλαδή όσο
περισσότερα τσιγάρα καπνίζουν ο μέλλοντας πατέρας ή/και η μητέρα, τόσο
πιθανότερο είναι να καθυστερεί η εγκυμοσύνη.
Επομένως,
όσο λιγότερο καπνίζει το ζευγάρι που προσπαθεί να τεκνοποιήσει, τόσο το
καλύτερο.
Μετά την
εγκυμοσύνη, δεν υπάρχει κανένα επίπεδο καπνίσματος που να έχει αποδειχθεί
ασφαλές για το έμβρυο.
Τί ρόλο παίζει το παθητικό κάπνισμα;
Η έκθεση της
γυναίκας στο παθητικό κάπνισμα βλάπτει τη γονιμότητά της, ακόμα κι αν η ίδια
δεν είναι καπνίστρια.
Μετά την
εγκυμοσύνη, εξάλλου, το παθητικό κάπνισμα αυξάνει την πιθανότητα αποβολής,
χαμηλού βάρους γέννησης του μωρού και μαθησιακών δυσκολιών.
Επιπρόσθετα
μετά τη γέννηση, το κάπνισμα των γονέων μπορεί να αυξήσει την πιθανότητα
αναπνευστικών λοιμώξεων, άσθματος και αιφνίδιου βρεφικού θανάτου στο μωρό.
Είναι πιο
ασφαλές το ηλεκτρονικό τσιγάρο;
Δεν έχουν γίνει ακόμα πολλές μελέτες για τις
επιδράσεις των εναλλακτικών τρόπων καπνίσματος στη γονιμότητα. Οι περισσότερες
όμως δείχνουν πως στους άνδρες το άτμισμα μπορεί να μειώσει την ποιότητα του
σπέρματος (π.χ. την κινητικότητά του), αλλά και την παραγωγή σπερματοζωαρίων
από τους όρχεις.
Αυτό πιθανώς οφείλεται στο ότι οι εναλλακτικοί τρόποι
καπνίσματος δεν είναι απαλλαγμένοι από την έκλυση τοξικών χημικών. Απλώς
κάποιοι ίσως εκλύουν λιγότερα χημικά.
Επιπρόσθετα οι περισσότεροι εναλλακτικοί τρόποι
καπνίσματος περιέχουν νικοτίνη, η οποία από μόνη της είναι επιβλαβής για τη
γονιμότητα. Στις γυναίκες, π.χ., η νικοτίνη μπορεί να προκαλέσει βλάβες στα
ωοθυλάκια αλλά και στα αναπτυσσόμενα ωάρια, με συνέπεια όχι μόνο δυσκολίες στην
επίτευξη εγκυμοσύνης, αλλά και αυξημένη πιθανότητα αποβολής.
Όσον αφορά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης, είναι αμφίβολο
ότι θα αποδειχθεί ασφαλής οποιαδήποτε εναλλακτική μέθοδος καπνίσματος.
Σε πόσο
καιρό μετά τη διακοπή του καπνίσματος βελτιώνεται η γονιμότητα;
Τα καλά νέα είναι ότι πολλά οφέλη από τη διακοπή του
καπνίσματος γίνονται εμφανή σε σχετικά σύντομο χρονικό διάστημα. Στις γυναίκες,
π.χ., έχει βρεθεί ότι η ποιότητα των ωαρίων βελτιώνεται μέσα σε 3 μήνες.
Επιπλέον, στους άνδρες ο κύκλος της σπερματογένεσης είναι 3 μήνες, επομένως αν
ένας άνδρας κόψει σήμερα το τσιγάρο, σε 3 μήνες θα παράγει νέα, υγιή
σπερματοζωάρια.
Στις καλοκαιρινές διακοπές, λοιπόν, που μειώνεται το
στρες, είμαστε πιο δραστήριοι σωματικά (π.χ. καθημερινό κολύμπι και περπάτημα)
και τρώμε πιο υγιεινά, είναι ιδανική ευκαιρία για να προσπαθήσουμε να κόψουμε ή
έστω να περιορίσουμε στο ελάχιστο το κάπνισμα.