ΗΛΙΑ ΓΙΑΝΝΑΚΟΠΟΥΛΟΥ
ΦΙΛΟΛΟΓΟΥ
«Η τέχνη να κυβερνάς…..»
«Να κυβερνάς σημαίνει να διαμορφώνεις πεποιθήσεις».
Οι τελευταίες εκλογές - όπως άλλωστε και κάθε πολιτική διαδικασία - ανέδειξαν τον καταλυτικό ρόλο της πληροφόρησης - ενημέρωσης ως εργαλείου κατάκτησης, διαχείρισης, άσκησης και διατήρησης της εξουσίας. Τα πολιτικά κόμματα αλληλοκατηγορούνται για τον τρόπο που χρησιμοποιούν την πληροφόρηση οι αντίπαλοι εστιάζοντας την κριτική τους στην απουσία αντικειμενικότητας, δημοσιογραφικής δεοντολογίας και στην υπερχειλίζουσα προπαγάνδα.
Στο λυκόφως μιας κυβέρνησης (ΣΥΡΙΖΑ) και στο λυκαυγές μιας άλλης (ΝΔ) ο τρόπος άσκησης και νομής της εξουσίας αποτελεί κομβικό σημείο στην ερμηνεία και κατανόηση του ρόλου της πληροφόρησης ως μηχανισμού διαμόρφωσης των πεποιθήσεων των πολιτών. Κι αυτό γιατί η άσκηση της εξουσίας («να κυβερνάς»)προϋποθέτει τη συναίνεση των πολιτών. Μία συναίνεση, άλλοτε κατασκευασμένη και άλλοτε προϊόν μιας πολιτικής και ορθολογικής επεξεργασίας των πολιτικών δεδομένων.
«Στις καταπιεστικές κοινωνίες χρησιμοποιείται η κάνη των όπλων. Στις δημοκρατικές η συναίνεση κατασκευάζεται με την προπαγάνδα». (Τσόμσκι).
Αν, λοιπόν, ο Τσόμσκι δικαιώνεται από τις πολιτικές πρακτικές των ταγών της εξουσίας και το «να κυβερνάς σημαίνει να διαμορφώνεις πεποιθήσεις» κατέστη αξίωμα της σύγχρονης πολιτικής, είναι αναγκαίο να ανιχνεύσουμε το νοηματικό πεδίο τόσο της έννοιας «πεποίθησης» όσο και του «Να κυβερνάς».
Οι πεποιθήσεις
Στο νοηματικό πεδίο των «πεποιθήσεων» ανήκουν οι παρακάτω έννοιες με τον απαραίτητο πολιτικό χρωματισμό για να κατανοηθεί σωστά η σχέση με το να «κυβερνάς».
Με έναν σχηματικό τρόπο δοσμένες οι έννοιες αυτές είναι: Τα πολιτικά πιστεύω και η απότοκη Ιδεολογία. Η προπαγάνδα και η πλύση εγκεφάλου. Η διαμόρφωση και εμφύτευση πολιτικών στερεοτύπων, δογμάτων και αξιωμάτων. Η πολιτική διαπαιδαγώγηση ως μοχλός πολιτικής κοινωνικοποίησης (πολιτικοποίηση) που όχι σπάνια μεταμορφώνεται σε μία άγονη κομματικοποίηση. Η επιβολή τρόπων - κωδίκων ερμηνείας και κατανόησης της πραγματικότητας.
Στο corpus των πεποιθήσεων ανήκει και η αποδοχή - υιοθέτηση των κυρίαρχων αξιών, προτύπων και συμπεριφορών που προβάλλουν τη συμμόρφωση ως κοινωνική αξία. Η αποδοχή θέσεων - απόψεων που λειτουργούν ως σταθερά σημεία αναφοράς και θρέφουν το αίσθημα της προσωπικής επιβεβαίωσης. Η χειραγώγηση και ο εφησυχασμός. Η ιδεολογική μονολιθικότητα ως απόρροια της απουσίας κριτικής σκέψης. Η νοηματική πρόσδεση στις «αλήθειες» της εξουσίας.
«Να κυβερνάς»
Στο νοηματικό φορτίο του «Να κυβερνάς» είναι ενσωματωμένες οι έννοιες: Εξουσία και Δύναμη. Άσκηση και χρήση βίας (με όλες τις αποχρώσεις της). Ο έλεγχος και ο περιορισμός των δικαιωμάτων και ελευθεριών των πολιτών ως αναγκαία συνθήκη για την επίτευξη της «συναίνεσης». Η καθοδήγηση, η κυριαρχία και η επιβολή. Η πειθώ, ο διάλογος και τα επιχειρήματα. Οι νόμοι και οι θεσμοί και η απότοκη πειθάρχηση σε αυτούς (άλλοτε συνειδητή και άλλοτε ως προϊόν φόβου).
Συμπληρωματικά στην έννοια «Να κυβερνάς» ανήκουν η υποταγή, η συμμόρφωση, η πειθαρχία και η «συναίνεση». Η μέριμνα για το δημόσιο συμφέρον ως αξιολογικά υπέρτερου του ατομικού (jura publica antefereda privatis). Η εξισορρόπηση των αντιτιθέμενων απόψεων και συμφερόντων. Η διαχείριση του παρόντος και ο προγραμματισμός του μέλλοντος. Η αναγκαία «παραγωγή» και διάδοση στερεοτύπων και μύθων για το ρόλο της εξουσίας ως έκφρασης της θέλησης και δύναμης του λαού.
Η διαμόρφωση των πεποιθήσεων
Η αλληλεπίδραση των δύο παραπάνω πεδίων εννοιών διαμορφώνει και το ευρύτερο πλαίσιο των διεργασιών που συντελούνται σε αυτό και στοχεύουν στην κατασκευή «συναινέσεων» προς όφελος της εξουσίας.
Ειδικότερα πολιτικοί αναλυτές και ειδικοί σε θέματα κοινωνικής ψυχολογίας επισημαίνουν τη σπουδαιότητα του παράγοντα των «πεποιθήσεων» του πολιτικού σώματος (ψηφοφόροι) όσον αφορά τη στάση του απέναντι στους φορείς της εξουσίας. Γιατί η δυνατότητα κάποιου να κυβερνά είναι συνάρτηση και της ικανότητάς του να διαμορφώνει τις πεποιθήσεις του εκλογικού σώματος. Μία κυβέρνηση θεωρείται επιτυχής και αποτελεσματική στο βαθμό που διαμορφώνει την ιδεολογία και τα «πολιτικά πιστεύω» των πολιτών της, στο όνομα μιας δημοκρατικής συναίνεσης.
Αυτό μπορεί να επιτευχθεί είτε με την πειθώ και το δημοκρατικό διάλογο, είτε μέσα από νόμιμες και θετικές διαδικασίες πολιτικής διαπαιδαγώγησης, είτε μέσω ενός αθέμιτου και αυταρχικού τρόπου εμφύτευσης και επιβολής ιδεολογικών στερεοτύπων, πολιτικών δογμάτων και κομματικών αξιωμάτων.
Να κυβερνάς…..: Η αποικιοποίηση της ενημέρωσης
«Να κυβερνάς», όμως, σημαίνει να ελέγχεις, να περιορίζεις να κυριαρχείς και να καθοδηγείς. Όλα αυτά, όμως, είναι δύσκολο να επιτευχθούν χωρίς την υιοθέτηση από το κοινωνικό σώμα των κυρίαρχων αξιών, προτύπων και συμπεριφορών. Στο βαθμό που το κοινωνικό σώμα - οικοδόμημα θεμελιώνεται σε αρχές και αξίες σύμφωνες με τις αρχές και αξίες της εξουσίας, τότε η κυβέρνηση διευκολύνεται στην επιβολή της δύναμής της και στην εφαρμογή του προγράμματός της.
Κάθε κυβέρνηση κατά τεκμήριο μεριμνώντας για το δημόσιο συμφέρον διαχειρίζεται το παρόν και προγραμματίζει το μέλλον πάνω στις ανάγκες του πολιτικού σώματος αλλά και σύμφωνα με τις δικές της ιδεολογικές και πολιτικές θέσεις. «Οι ιδεολογίες χρησιμεύουν για να καταλάβεις την εξουσία, όχι για να την ασκήσεις». (Μισέλ Ροκάρ, Γάλλος Πολιτικός).
Η ευδοκίμηση, όμως, των προσπαθειών της κυβέρνησης - εξουσίας εξαρτάται όχι τόσο από την ορθότητα των προτάσεων και αποφάσεών της όσο από το βαθμό συναίνεσης του λαού. Αυτή η συναίνεση είναι κατεξοχήν και προϊόν των πολιτικών και ιδεολογικών του πεποιθήσεων που λειτουργούν εκτός των άλλων και ως σταθερά σημεία αναφοράς που ενισχύουν την αυτοεκτίμησή του και καθορίζουν τη στάση του απέναντι στους τρόφιμους της εξουσίας.
Βέβαια, οι πεποιθήσεις αυτές, όχι σπάνια, δεν είναι προϊόν ελεύθερης αναζήτησης και επιλογής αλλά αποτέλεσμα επιβολής από την εξουσία και αποδοχής από τα μέλη της κοινωνίας ενός «προκατασκευασμένου» κώδικα κατανόησης και ερμηνείας της πραγματικότητας. Αυτός ο κώδικας υποβάλλεται με τη βοήθεια των σύγχρονων ΜΜΕ. Δεν είναι λίγοι εκείνοι που μιλούν για μία «αποικιοποίηση της ενημέρωσης» από τα μεγάλα συγκροτήματα των ΜΜΕ.
Δεν απέχει πολύ από την αλήθεια η θέση του Ουμπέρτο Έκο «Σήμερα μια χώρα ανήκει σε αυτόν που κατέχει τα μέσα Ενημέρωσης….» Κι αυτό γιατί στη σύγχρονη δημοκρατία ο ρόλος της πληροφόρησης είναι καταλυτικός. Σχετικά ο Αντώνης Λιάκος γράφει «Γιατί στη δημόσια σφαίρα συγκροτούνται οι ταυτότητες των υποκειμένων και η κλίμακα αξιών με την οποία προσανατολίζουν τη δράση τους». («Η δημοκρατία και η ιστορία»).
Η συναίνεση
Κάθε κυβέρνηση προσπαθεί με το λιγότερο δυνατό «κόστος» να επιβάλει τη θέλησή της, να επιτύχει στον εξισορροπητικό της ρόλο και να βγει αλώβητη από το παιχνίδι της εξουσίας, αν κατορθώνει - σει - να χειραγωγήσει το εκλογικό σώμα και δημιουργήσει ένα κλίμα απάθειας και εφησυχασμού. Όταν η πειθαρχία στις εντολές της κυβέρνησης είναι προϊόν φόβου, τότε εύκολα μπορεί να κατηγορηθεί για αντιδημοκρατικότητα και πολιτικό αυταρχισμό. Τα «φοβικά σύνδρομα» και η παραπληροφόρηση διαβρώνουν τον πυρήνα της δημοκρατίας και αλλοιώνουν το περιεχόμενό τους, αφού «η δημοκρατία μετατρέπεται σε συναίνεση στην ολιγαρχία». (Αντώνης Λιάκος).
Η συναίνεση, λοιπόν, είναι το πολιτικό ζητούμενο και το πρόταγμα των σύγχρονων δημοκρατιών, αφού αυτή αποτελεί και τον νομιμοποιητικό παράγοντα της κυβερνητικής εξουσίας. Μία συναίνεση απόρροια των πολιτικών και ιδεολογικών πεποιθήσεων του πολιτικού υποκειμένου. Μία συναίνεση δημοκρατικών πολιτικών με ταυτότητα και αυτοπεποίθηση και όχι μία συναίνεση υποτακτικών και φοβισμένων ατόμων. Κι αυτό γιατί το τελευταίο παραπέμπει στη θέση του Ζαν Ζακ Ρουσώ που περιγράφει τις μεθόδους των τυραννικών καθεστώτων.
«Κανένας τύραννος δεν είναι ποτέ τόσο δυνατός ώστε να μένει παντοτινά δυνάστης, αν δεν μεταλλάσσει τη δύναμή του σε δίκαιο και την υποταγή σε καθήκον. Από εδώ πηγάζει το δίκαιο του ισχυροτέρου». («Το κοινωνικό Συμβόλαιο»).