«Υψωμένα Δέντρα»: Πως ξόρκιζαν κάποτε τα κακά και τις επιδημίες

Ο επιβλητικός «Υψωμένος Πλάτανος», στον Άγιο Γεώργιο Δομοκού, που «υψώθηκε» για πρώτη φορά σε μεγάλη λιτανεία το 1920, πιθανόν στα πλαίσια της «Ισπανικής Γρίπης» (1918-21) που έπληξε και την περιοχή.

«Υψωμένα Δέντρα»: Πως ξόρκιζαν κάποτε τα κακά και τις επιδημίες

Ιχνογραφεί ο Δημήτρης Καρέλης

Κάποτε, σε περιόδους λοιμών ή λιμών (επιδημιών ή πείνας) και παρατεταμένης ξηρασίας, οι άνθρωποι αντιμετώπιζαν καρτερικά και ψύχραιμα τις αντιξοότητες και τις δυσχέρειες. Ωστόσο, όταν το πράγμα έφτανε στο μη περαιτέρω, οι άνθρωποι εύρισκαν τελευταίο καταφύγιο στο Θεό.  Έκτακτοι αγιασμοί, λιτανείες ανάγκης (για βροχή και επιδημίες), μεταφορά Αγίων Λειψάνων, ειδική τέλεση λειτουργίας, εγκοίμηση (διανυκτέρευση στην εκκλησία), αναθήματα και τάματα (ταξίματα), ήταν οι τρόποι με τους οποίους προσπαθούσαν να ξορκίσουν το κακό. Ένας από τους τρόπους αυτούς, κυρίως σε καιρούς επιδημικής ασθένειας, ήταν και το «Ύψωμα των δέντρων».
Οι κάτοικοι των πληττόμενων περιοχών, διάβαζαν πρωινή λειτουργία κι υστέρα έβγαζαν τις μεγάλες εικόνες της εκκλησιάς και με ψαλμωδίες έκαναν το γύρο, έξω απ’ το χωριό. Κάνοντας την κυκλική περιφορά, στέκονταν σε κάθε δέντρο που είχαν επιλέξει, συνήθως πλάτανο, καρυδιά, καστανιά, γκορτσιά, ασκαμνιά (μουριά) ή βελανιδιά («δέντρος»), εφτά ή τέσσερα τον αριθμό, σταυρωτά σε κάθε σημείο του ορίζοντα, ενώ ο παπάς έβγαζε μ’ ένα μαχαιράκι ένα στρογγυλό κομμάτι απ’ τον κορμό του δέντρου, τοποθετούσε ένα Άρτο διαβασμένο και το σφράγιζε με κερί. Στην περιοχή του Δομοκού κάρφωναν πάνω στον κορμό κι ένα σιδερένιο σταυρό. Μερικές φορές η ιεροτελεστία γίνονταν με τη συμμετοχή ιερέων των γειτονικών χωριών, για μεγαλύτερη επισημότητα.
Ο κόσμος επέστρεφε με τις εικόνες και τους ιερείς στο Ναό του χωριού και κατόπιν σκόρπιζε, γεμάτος πίστη, πως με τη δύναμη του Θεού όλα την επαύριον θα ήταν όλα πολύ καλύτερα. Σε λίγα χρόνια τα υψικάρηνα δέντρα, μαζί με  την επούλωση της πληγής τους, εξαφάνιζαν εντός του κορμού τους τον Άρτο και τον Σταυρό και γινόταν πλέον κιβωτοί ιερής παρακαταθήκης ως «Υψωμένα Δένδρα». Απ’ τα Υψωμένα δέντρα δεν έκοβαν ούτε ένα κλωναράκι, καθώς τα είχαν Ιερά, γιατί αυτά εμπόδιζαν την αρρώστια να μπει μέσα στο χωριό. Τα χωριά πού ήταν σταυρωμένα, ήταν πλέον προστατευμένα από τα Ιερά Δέντρα και δεν πάθαιναν μεγάλη αρρώστια ή άλλο κακό. Σε πολλά μέρη, κρεμούσαν για την αποτροπή του κακού στα δέντρα αυτά μαντήλια ή άλλα αντικείμενα.
Η τελετουργική αυτή πρακτική, έλκει την καταγωγή της προφανώς στις προελληνικές θρησκείες, όπως της Κρήτης και των Μυκηνών, όπου αναφέρονται ιερά του δέντρου και αγροτικές λατρείες, ενώ τα Ιερά Δέντρα λατρεύονταν ταυτόχρονα και ως κατοικία κάποιας θεότητας. Επίσης, η χάραξη μαγικού-προστατευτικού κύκλου ή φραγμού, που σχηματιζόταν με περισχοινισμό, γινόταν από τους αρχαίους Έλληνες με σκοπό την αποτροπή των κακών από καθοσιωμένου χώρου, όπως τα δικαστήρια και η εκκλησία. Κατά τον περισχοινισμό, μια κλωστή τυλιγμένη σε κουβάρι ξετυλίγονταν γύρω από χώρους λατρείας ή από τα σπίτια με σκοπό να ξορκίσουν το κακό. Ο περισχοινισμός διασώθηκε στα νεότερα χρόνια με το νημάτωμα των εκκλησιών ή χωριών, κυρίως σε περιόδους επιδημιών.

Δημήτρης Β. Καρέλης
Συγγραφέας -Αρθρογράφος - Πολιτισμολόγος,
Πτυχιούχος του τμήματος Σπουδών στον Ελληνικό Πολιτισμό
της Σχολής Ανθρωπιστικών Επιστημών του ΕΑΠ.
karelisdimitris@gmail.com